გამამართლებელი ან დასაბუთებული სარჩელი სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი მეთოდია, რომელიც გამოიყენება საკუთრების დასაცავად. პროცედურა არ არის მარტივი, ამიტომ, სანამ პრეტენზია შეიტანეთ, უნდა გაეცნოთ ზოგიერთ ნიუანსს.
გამართლება არის სხვა პირის ან იურიდიული პირის მიერ უკანონო მფლობელობიდან ქონების ამოღების მეთოდი. დასადასტურებლად კომპეტენტური სარჩელის შესადგენად, დაგჭირდებათ იურიდიული დახმარება ან გარკვეული ცოდნა ამ სფეროში.
გაამართლა რომის სამართალში და რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსში
რომის სამართალში აღწერილი იყო სამართლიანი სარჩელის ცნება. გაამართლების მთავარი ამოცანაა საკუთრების უფლების დაცვა. მოთხოვნის განცხადების ფარგლებში დადგენილი მოთხოვნები მიზნად ისახავს მესაკუთრისთვის ქონების დაბრუნებას სხვა პირის უკანონო მფლობელობიდან.
რომაულ სამართალში იყო გაწერილი სიტუაციები, როდესაც დასაბუთებული განცხადების საფუძველზე შეიძლებოდა ქონების ჩამორთმევა არაკეთილსინდისიერ მფლობელს (თუ იგი მას თაღლითურად დაეუფლებოდა) და იურიდიული (თუ მან შეიძინა ქონება არაკეთილსინდისიერი მფლობელისგან).
მსგავსი სიტუაციები გაწერილია რუსეთის ფედერაციის თანამედროვე სამოქალაქო კოდექსში. დასაბუთებული საჩივრის შეტანა შესაძლებელია ქონების წინააღმდეგ, რომელიც მეპატრონემ შეიძინა საფასურის სანაცვლოდ, მაგრამ მანამდე იგი გამყიდველის უკანონო საკუთრებაში იყო. ქონების შეძენა შეიძლებოდა რამდენიმე უკანონო გზით:
- ქურდობა
- თაღლითური საქმიანობა;
- დაკარგვა.
ასევე, შეიძლება გაკეთდეს საჩივრის მოთხოვნა ქონებაზე, რომელიც პირს უსასყიდლოდ გადაეცა, მაგალითად, გადაეცა.
გამართლების უფლების სუბიექტები
ქონების მესაკუთრეს ან მის უფლებამოსილ წარმომადგენელს უფლება აქვს შეიტანოს სარჩელი გაამართლოს. ამ შემთხვევაში სადავო ქონების მოსარჩელე სუბიექტმა უნდა წარმოადგინოს თავისი უფლების მტკიცებულება. ამისათვის აუცილებელია უძრავი ქონების ერთიანი სახელმწიფო რეესტრიდან ამონაწერის მიწოდება სასამართლოში. გამონაკლისია კანონი 281-FZ, მუხ. 69
ნებისმიერი მოძრავი ნივთის საკუთრების დადასტურება შესაძლებელია მოწოდებული ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე, რომლის თანახმად ამჟამინდელმა მესაკუთრემ იგი შეიძინა წინადან. შემდეგი ფაქტები ასევე საჭიროა სარჩელის დასადასტურებლად:
- მოსარჩელეს აქვს სადავო ქონების საკუთრების უფლება. თუ სასამართლო დაადგენს, რომ ქონების განკარგვის უფლება ბათილი გარიგების შედეგად იქნა მიღებული, მაშინ უარი ეთქვა საკუთრების უფლებაზე.
- უნდა დადგინდეს, რომ მოპასუხე ფლობს სადავო ქონებას სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. დავის მხარეებს შორის შეთანხმება არ უნდა შედგეს.
- ერთ-ერთი ზემოხსენებული პირობის არარსებობის ან არასრულად წარმოდგენის ფაქტი ასევე წარმოადგენს სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმას.
სარჩელზე უარი ან დაკმაყოფილება უნდა მოხდეს მხოლოდ სასამართლოში.
აქციების გამართლება
აქციები კლასიფიცირდება როგორც ფასიანი ქაღალდები, 1996 წლის 22.04.199 კანონის N 39-FZ საფუძველზე. აქციები გაიცემა მხოლოდ დაუდასტურებელი ფორმით და, კანონის თანახმად, კლასიფიცირდება (რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსის 128-ე მუხლი), როგორც ობიექტები საკუთრების უფლების.
თუ ფასიანი ქაღალდები გადაეცა საავტორო უფლებების ერთი მფლობელიდან მეორე მფლობელს, მაშინ ხელოვნების საფუძველზე. რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსის 149.3 პუნქტი შეიძლება ითხოვდეს ფასიანი ქაღალდების ანაზღაურებას ან ამ ოპერაციისთვის დახარჯული ხარჯების ანაზღაურებას.
რა ექვემდებარება გამართლებას
იმისათვის, რომ ქონება შესაფერისი იყოს სამართლიანობისთვის, საჭიროა გარკვეული ფაქტორების შექმნა:
- გამამართლებელი თვისება აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ინდივიდუალურად განსაზღვრული მახასიათებლები. თუ ქონებას აქვს ზოგადი მახასიათებლები, ეს უნდა იყოს ინდივიდუალური.
- მოსმენის დროს ქონება ფიზიკურად სხვა პირის საკუთრებაშია.
- მოსარჩელემ დადგენილი წესით დაამტკიცა საკუთრების უფლება.
- მოსარჩელემ დაადასტურა, რომ დავის საგანი მის საკუთრებაში უკანონო გზით იქნა გატანილი.
- მოსარჩელესა და მოპასუხეს შორის არ არსებობს სახელშეკრულებო ურთიერთობა.
სასამართლო სხდომის ფარგლებში, გაამართლების ობიექტი შეიძლება იყოს ფასიანი ქაღალდები და ფულადი სახსრები.
გამართლება და რესტიტუცია
გაამართლებისა და რესტიტუციის მოთხოვნებს აქვთ განსხვავებული წარმოშობის იურიდიული ხასიათი და სუბიექტური შემადგენლობა.
გამართლება არის ქონების დავა, რომელიც საავტორო უფლებების სხვა მფლობელმა გამოიყენა უკანონოდ. თუ ქონება შეიძინა არა მესაკუთრისგან, არამედ უფლებამოსილების გარეშე სუბიექტისგან, მაშინ ვსაუბრობთ გამართლებაზე. ქონების მესაკუთრეს ან მის უფლებამოსილ წარმომადგენელს უფლება აქვს საჩივარი შეიტანოს სადავო ქონების გასამართლებლად.
რესტიტუცია განიხილება, როგორც მხარეთა პოზიციის აღდგენა, რომელიც მათ გადაეცათ ბათილი გარიგების დადებამდე. თუ ერთი მხარე მოითხოვს ქონების დაბრუნებას, რომელიც, მისი აზრით, სხვა მომხმარებელმა მიიღო უკანონო გარიგების საფუძველზე, მაშინ პრეტენზია შეიცავს სპეციალურ მოთხოვნებს რესტიტუციის შესახებ. ამ შემთხვევაში დომინანტური მახასიათებელი იქნება მხარეებს შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობების რეგისტრაცია, რომლებიც ბათილად იქნა ცნობილი შეხვედრის დროს.
სადავო ქონების დაბრუნების ორივე მეთოდის სამართლებრივი წარმოშობა გამორიცხავს მათ ერთდროულ გამოყენებას.
სარჩელის შედგენის წესი
არსებობს გარკვეული წესები, რომლითაც უნდა შედგეს დასაბუთებული სარჩელი. უეჭველად, განაცხადი უნდა შეიცავდეს მისი წარდგენის სამართლებრივ საფუძველს. საჩივრის დასაბუთებული განცხადებისთვის ესენია:
- ინფორმაცია იმ გარემოების შესახებ, რომლის საფუძველზეც მოხდა ქონების გადაცემა მოსარჩელის მფლობელობიდან (ეს ინფორმაცია უნდა შეიცავდეს კონკრეტულ თარიღს);
- გარემოებები, რომლის საფუძველზეც მოპასუხემ მიიღო საკუთრება საკუთრებაში, იმ პირობით, რომ ისინი ზოგადად ცნობილია მოსარჩელისთვის;
- შენიშვნა ორ მხარეს შორის სადავო ქონებასთან დაკავშირებით სახელშეკრულებო ურთიერთობების არარსებობის შესახებ.
როგორც სარჩელის განცხადების დანართი, თანდართული უნდა იყოს სსრკ – ს ამონაწერი, უძრავი ქონებისთვის - უფლებების რეგისტრაციის მოწმობა, სხვა რამეებისთვის - დოკუმენტები შეძენის შესახებ. ასევე, სადავო მოთხოვნა უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:
- ორივე მხარის პასპორტის დეტალები;
- მოსარჩელის საკონტაქტო ინფორმაცია;
- სარჩელის ღირებულება;
- საკუთრების დამადასტურებელი საბუთი;
- თანდართული დოკუმენტების ჩამონათვალი;
- მოსარჩელის თარიღი და ხელმოწერა.
განცხადებას უნდა ახლდეს იურიდიული მომსახურების და სახელმწიფო გადასახადის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტი (ქვითარი). სახელმწიფო ბაჟის ოდენობა პირდაპირ დამოკიდებულია სარჩელის განცხადების ოდენობაზე.
გამამართლებელი მოთხოვნები, რომელშიც დავის საგანია ნებისმიერი მოძრავი ქონება, უნდა წარედგინოს მოპასუხის საცხოვრებელ ადგილას არსებულ სასამართლოში. თუ დავის საგანია უძრავი ქონება ან მიწის ნაკვეთი, მაშინ დასაშვებია სარჩელის განცხადების წარდგენა სასამართლოში, რომელიც მდებარეობს ამ ქონების ადგილას.
საქმე სასამართლო პრაქტიკიდან
სასამართლომ განიხილა გამამართლებელი სარჩელი კერძო სახლის უკანონო გამოყენების შესახებ. საქმის მასალების თანახმად, სმირნოვასა და სმირნოვს შორის გაფორმდა კერძო სახლის ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულება, რომლის საერთო ფართობი 50.1 კვ.მ. ხელშეკრულება ოფიციალურად დარეგისტრირდა საკადასტრო სამსახურში.
იურიდიული საკუთრების საფუძველზე, სმირნოვამ გადაწყვიტა სახლში შეკეთება. მაგრამ როდესაც ქალი ოთახში შევიდა, აღმოჩნდა, რომ იქ ივანოვა ცხოვრობდა. სმირნოვამ არ მისცა თანხმობა ქონების გამოყენებასთან დაკავშირებით. მან სასამართლოში წარადგინა სამართალდამცავი სარჩელი, რომელშიც მან კანონიერად ჩამოაყალიბა თავისი მოთხოვნები საცხოვრებელი ფართის განთავისუფლებასთან დაკავშირებით.
თავის მხრივ, ივანოვამ შეიტანა შუამდგომლობა საქმის განსახილველად განხილვის გარეშე. სასამართლომ სმირნოვას პრეტენზიები სრულად დააკმაყოფილა.
