იურიდიულ ფაკულტეტზე ყველა სტუდენტს წააწყდა სამართლებრივი რეგულირების იმპერატიული მეთოდის ცნება, მაგრამ ბევრმა არ იცის რა არის ამ მეთოდის არსი და რა განმასხვავებელი ნიშნები აქვს მას.
სამართლებრივი რეგულირების მეთოდები, როგორც სოციალური და სამართლებრივი ურთიერთობების სტაბილიზაციის ელემენტი
სოციალური და სამართლებრივი ურთიერთობები მუდმივად დინამიურ განვითარებაშია. მსოფლიოში ყოველ წუთს იქმნება, ძლიერდება და ქრება სხვადასხვა კავშირები სამართლის სუბიექტებს შორის. არავისთვის არ არის საიდუმლო, რომ ნებისმიერი ურთიერთობის ჩარჩო დადგენილია ზოგიერთი ნორმით. ამ შემთხვევაში არც სამართლებრივი ურთიერთობაა გამონაკლისი.
სამართალში მიღებულია სამართლებრივი რეგულირების მეთოდის კონცეფცია, რომლის შინაარსი შედგება გარკვეული ნორმებისგან, რომლებიც დაკავშირებულია სამართლის კონკრეტულ დარგთან. არსებობს სამართლებრივი რეგულირების ორი ძირითადი მეთოდი: დისპოზიციური და იმპერატიული მეთოდი. ორივე მეთოდი გამოიყენება კანონის ყველა დარგში, მაგრამ სადღაც გაბატონებული არის დისპოზიციური და სადღაც აუცილებელი.
მოკლედ დისპოზიციური მეთოდის შესახებ
დისპოზიციური მეთოდი მიზნად ისახავს სხვადასხვა სუბიექტის ქმედებების კოორდინაციას, პირდაპირ არ აკისრებს მათ რაიმე ქმედება ამ მეთოდის გამორჩეული თვისებაა ის, რომ სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტები ერთმანეთის ტოლები არიან, ანუ ურთიერთობაში არ არის ძალაუფლების და დაქვემდებარების ასპექტი. დისპოზიციური მეთოდი ყველაზე ხშირად გამოიყენება სამართლის ისეთ დარგებში, როგორიცაა სამოქალაქო სამართალი. ასე რომ, სამოქალაქო სამართლის ურთიერთობების განუყოფელი ნაწილია სხვადასხვა ხელშეკრულებები, რომელთა არსებობა მიზნად ისახავს გარკვეული პირების ქმედებებისა და მიზნების კოორდინაციას. დისპოზიციური მეთოდი აქ ერთგვარი მარეგულირებელია ხელშეკრულების შედგენისთვის და მასში არ არის მითითებული ასპექტები.
სამართლებრივი რეგულირების იმპერატიული მეთოდის ავტორიტარიზმი
იმპერატიული მეთოდი დაქვემდებარების გარკვეული მეთოდია, რომელიც ადგენს დასაშვებ იურიდიულ ურთიერთობათა მკაფიო ჩარჩოს, რომელიც დადგენილია სავალდებულო და ამკრძალავი ნორმებით.
ამ მეთოდის არსი მდგომარეობს ქცევის მისაღები ვარიანტის ალტერნატიული არჩევანის შეუძლებლობაში. კონკრეტული ქცევის არჩევა შეუძლებელია, რადგან იგი რეგულირდება მკაფიო სამართლებრივი ჩარჩოებით, როგორც აკრძალვა ან ვალდებულება. იურიდიული ურთიერთობის სუბიექტებს მხოლოდ ამ მითითებების შესრულება შეუძლიათ, რადგან მათგან თავის არიდება პასუხისმგებლობის დაკისრებას გულისხმობს. ეს იწვევს მთავარ განსხვავებას იმპერატიულ და დისპოზიციურ მეთოდებს შორის. იმპერატივი კრძალავს ყველაფერს, რაც კანონით არ არის ნებადართული, ხოლო დისპოზიციური, პირიქით, ნებადართულია ყველაფერი, რაც კანონით არ არის აკრძალული.
სამართლებრივი რეგულირების იმპერატიული მეთოდი დამახასიათებელია, უპირველეს ყოვლისა, საჯარო სამართლის დარგებისთვის, რომლებიც, მაგალითად, მოიცავს კონსტიტუციურ და ადმინისტრაციულ სამართალს.
ასე რომ, ზემოთქმულის შეჯამებით, მოდით გამოვყოთ იმპერატიული მეთოდის ძირითადი მახასიათებლები:
- ეს გამოიხატება ნორმ-აკრძალვებსა და ნორმ-ვალდებულებებში.
- იგი დადგენილია ზოგიერთ პიროვნების უფლებამოსილებისა და სხვების პასუხისმგებლობის რეგულაციებში.
- იგი ემყარება სახელმწიფო იძულებას, რომელსაც ახორციელებენ სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოები.
- დადგენილი ნორმების შეუსრულებლობა იწვევს პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაკისრებას.
