იურიდიული ნორმები შექმნილია სამოქალაქო საზოგადოების დონეზე, ასევე ბიზნესსა და პოლიტიკაში ადამიანთა ურთიერთობებში მიმდინარე პროცესების მოსაწესრიგებლად. მათი განვითარების პროცედურა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე, მათ შორის, სახელმწიფოს პოლიტიკურ სისტემაზე, საერთაშორისო ვითარებაზე, ისტორიულ და კულტურულ მემკვიდრეობაზე. იურიდიული ნორმები აისახება იურიდიულ აქტებში, რომლებიც, თავის მხრივ, განსაზღვრავს შესაბამის მექანიზმებს, რომლებიც არეგულირებენ პრაქტიკაში ადამიანის ყველა სახის ურთიერთქმედებას. მნიშვნელოვანია იმის გაგება, თუ რით განსხვავდება ჩვეულებრივი კანონები კონსტიტუციური კანონისგან, როგორ ხდება კლასიფიცირება იურიდიული ნორმებით და როგორ იყენებენ მათი შემქმნელები ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს.
დღეს ყველაზე გავრცელებული სამართლებრივი ინტერპრეტაციის თანახმად,”იურიდიული ნორმის” ცნება გულისხმობს წესს, რომელიც სავალდებულოა სუბიექტების ჯგუფისათვის კანონის შესაბამისად. ეს არის ის, რომ იურიდიული ნორმა სანქცირებულია ხელისუფლების მიერ და ასევე დაცულია მათ მიერ დარღვევებისგან. გარდა ამისა, თანამედროვე იურიდიული პრაქტიკა განსაზღვრავს "კანონის უზენაესობის" და "იურიდიული ნორმის" ცნებებს, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ტერმინოლოგია იძლევა ვარიაციებს. მაგალითად, კანონის უზენაესობის დარეგულირება შეიძლება არა სახელმწიფო ორგანოების მიერ, სავალდებულო კოდირებული კანონებით, არამედ საზოგადოების აღქმით გარკვეული ტრადიციის ან საზოგადოების სასტუმრო ნაწილის მიერ ნორმალური აღქმის ფარგლებში.
რაც შეეხება იურიდიული ნორმების გამორჩეულ მახასიათებლებს, უნდა აღინიშნოს, რომ ისინი განისაზღვრება თავად საზოგადოების მიმართულებით და რეგულირების ობიექტად მოქმედებს საზოგადოება მთლიანობაში (ზოგჯერ ცალკეული სამუშაო კატეგორიები). მაგრამ პირადი მახასიათებელი არ არის სახელმძღვანელო იურიდიული ნორმების შინაარსით.
გარდა ამისა, ჩვენი ქვეყნისა და საერთაშორისო საზოგადოების სამართლებრივი ნორმები ხასიათდება საკუთრების განზოგადების პრინციპით, რაც ყველაზე რეპრეზენტატულად ასახავს რეგულირების ობიექტების ურთიერთქმედებას. ამ შემთხვევაში, სამართლებრივი ნორმა თანაბარი ეფექტურობით არეგულირებს როგორც ადამიანთა გარკვეული ჯგუფის ქცევას, ისე მთლიანად საზოგადოებას. ხოლო იურიდიულ ნორმებს დაქვემდებარებული ობიექტების იდენტიფიკაცია ხორციელდება მსგავსი მახასიათებლების მიხედვით (პროფესია, ასაკი, სოციალური ჯგუფი და ა.შ.). მთელი საზოგადოებისათვის სამართლებრივი ნორმების სოციალიზაციის შემთხვევაში, სავალდებულო ნიშნავს, რომ ადამიანები მიეკუთვნებიან ტერიტორიას ან მოქალაქეობას.
თეორიისა და პრაქტიკის ურთიერთქმედება
კანონმდებლების მიერ სამართლებრივი ნორმების შექმნის ძირითადი პრინციპი ემყარება მათ დებულებებსა და საზოგადოების რეალობებს შორის შესაბამისობის სავალდებულო უზრუნველყოფას (მისი ნაწილი, რომელიც ეხება იურიდიულ არსს). დღეს აშკარად აშკარაა, რომ მსოფლიოს ყველა ქვეყნის იურიდიულ ინსტიტუტებს აქვთ სამართლებრივი ნორმებით განსაზღვრული უამრავი არასრულყოფილება. გარდა ამისა, აქამდე, როგორც აკადემიურ გარემოში, ასევე პრაქტიკურ სტრუქტურებს შორის, მიმდინარეობს ღია დისკუსია კანონის უზენაესობის გაგების მეთოდოლოგიის შესახებ.
სამართლის დარგის ზოგიერთ სპეციალისტს მიაჩნია, რომ კითხვის დროს იურიდიული ფორმულირებების მნიშვნელობა უნდა დაიცვან პირდაპირი ან ზოგადად მიღებული ფორმით. ამასთან, არსებობს უამრავი მიმდევარი და ალტერნატიული გზა, რომლებიც მიდრეკილნი არიან ინტერპრეტაციებისა და ინტერპრეტაციებისკენ. ანუ, მნიშვნელოვანი მიზეზის არარსებობის შემთხვევაში, რეალური ვითარება შეიძლება ჭარბობდეს მის ლოგიკურად აგებულ ინტერპრეტაციებში პირდაპირი მნიშვნელობით.
უფრო მეტიც, იურიდიული ნორმების ინტერპრეტაციის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია მორალურ ასპექტს. ყოველივე ამის შემდეგ, კონკრეტული პირი, რომელიც იყენებს იურიდიულ ნორმებს, განსაზღვრებით, იხელმძღვანელებს რეგულირებული სფეროს ამჟამინდელი აღქმით. ამიტომ, მისი პირადი რწმენით, უფრო მეტად, ის იცავს არა სემანტიკურ შინაარსს, არამედ ზუსტად ქცევის ეთიკურ ნორმებს.
ამასთან, არსებობს ადამიანის ცხოვრების ისეთი დარგები, როგორიცაა, მაგალითად, საბანკო სექტორი, სადაც სამართლებრივი ნორმები სრულად უნდა დარეგულირდეს მკაცრი მოსმენით და არა ინტერპრეტაციით.
იურიდიული ნორმების კლასიფიკაცია
იურიდიული ნორმები იურიდიული თვალსაზრისით იყოფა სავალდებულო, აკრძალულ და ავტორიზებად. მათი განსხვავება საკმაოდ თვითნებურია. მაგალითად, ფინანსური სფეროს ზოგიერთი სამართლებრივი რეგულაცია ცენტრალურ ბანკს აძლევს უფლებამოსილებას შეამოწმოს კომერციული ფინანსური ორგანიზაციები, ხოლო მეორე მხრივ, ეს პროცედურა უნდა ჩატარდეს მხოლოდ საკმარისი მიზეზის გამოვლენის შემდეგ. ხშირად, სამართლებრივი აქტების შესაბამისად, რეგულაციების სტრუქტურები გულისხმობს მოქმედებათა გარკვეულ თანმიმდევრობას, რომლის დროსაც აქცენტი შეიძლება გაკეთდეს ავტორიზებულ დებულებებზე, მაგრამ სპეციალური პირობების თანახმად, საჭიროა ვიყოთ სავალდებულო ნორმებით. ასევე შესაძლებელია პოლარული მდგომარეობა.
იურიდიული ნორმების ზემოხსენებული კლასიფიკაციის გარდა, არსებობს კიდევ ერთი, რომლის მიხედვითაც ისინი იყოფა შემდეგნაირად: დისპოზიციური, არჩევითი და სავალდებულო. პირველი ტიპის სამართლებრივი ნორმები გულისხმობს სუბიექტის გარკვეულ თავისუფლებას, რომელიც პასუხისმგებელია საკანონმდებლო დებულებების გამოყენებაზე. ამ სიტუაციაში პრიორიტეტული ლოგიკა შესაფერისია, რომელიც ირჩევს ნორმის განხორციელებას ან მისი გამოუყენებლობის დასაშვებას შორის. სავალდებულო ნორმები მკაცრად გამოიყენება მათი პირდაპირი მნიშვნელობით. ხოლო სურვილისამებრ საშუალებას იძლევა ალტერნატიული ვარიანტი, რომელიც არ გამორიცხავს დადგენილი დებულებების გამოყენებას.
კლასიფიკაციის ორი ტიპის კორელაცია ხორციელდება ისე, რომ ისინი, როგორც წესი, ერთმანეთს შეესაბამება შემდეგნაირად: სავალდებულო და ამკრძალავი, იმპერატიული და არჩევითი, გამაძლიერებელი და განწყობილი.
იურიდიული ნორმების მაგალითები, რომლებსაც საზოგადოება იღებს
დემოკრატიულ ქვეყნებში კანონის უზენაესობის მთავარი მახასიათებელია მათი წარმოშობის სოციალური ხასიათი. ანუ, სამართლებრივი ნორმების მიღება ემყარება საზოგადოების ინიცირებას. სწორედ საზოგადოება განსაზღვრავს, თუ როგორ დარეგულირდება მისი ურთიერთობები. მაგალითად, ისინი იყენებენ ისეთ პირდაპირ რეგულაციებს, როგორიცაა ხალხური შეკრება ან რეფერენდუმი. რაც შეეხება იურიდიული ნორმების განსაზღვრის ირიბ ფორმებს, პარლამენტის გავლით არსებობს საკანონმდებლო ინიციატივების კარგად გახვეული სისტემა.
სახელმწიფო სტრუქტურების დონეზე და საზოგადოების უშუალო მონაწილეობით, სამართლებრივი ნორმები გაერთიანებულია მთლიანობაში, რაც არის სამართლებრივი სისტემა. მისი წყაროები არეგულირებს ყველა პროცესს, მათ შორის ყველაზე მრავალფეროვან სოციალურ ჯგუფებს. ამ სოციალური ფორმირებების უზარმაზარი ჰეტეროგენურობის მიუხედავად, ამ შემთხვევაში ყველა სამართლებრივი ნორმა (სტანდარტები, აქტები, პროცედურები, კრიტერიუმები და ა.შ.) შეესაბამება ერთიან სისტემას, რომელიც საერთოა სოციალურ და დარგობრივ აქცენტებში.
ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის გათვალისწინებით, ნათლად შეიძლება გავიგოთ, თუ როგორ სახელმწიფო უზრუნველყოფს არა მხოლოდ სამართლებრივი ნორმების მოქმედებას, არამედ აქტიურად მონაწილეობს მათი მიღებისა და განხორციელების სისტემაში ეს არის საკანონმდებლო (სამიდან ერთი, რომელიც ასევე მოიცავს აღმასრულებელ და სასამართლო სისტემას), რომელიც ეწევა სამართლებრივი ნორმების შემუშავებას.
იმ ქვეყნებში, სადაც სამართლებრივი სისტემაა შემუშავებული, დაუშვებელია კანონის ჩანაცვლება სხვა წესებით, რომელთა წარმოშობა სცილდება ძალაუფლების ინსტიტუტებს. ამასთან, რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსში შეიძლება შეინიშნოს ისეთი წინააღმდეგობები (რეგიონების სახელმწიფო სამართლებრივ ნორმებსა და ტრადიციებს შორის), როდესაც სამოქალაქო სამართლის კონტრაქტები შეიძლება გაფორმდეს არა მხოლოდ მკაცრად დადგენილი ფორმებით, არამედ ბიზნესის წესების შესაბამისად. მიუხედავად ამისა, სწორედ სამოქალაქო სამართალი წარმოადგენს ქცევის სტანდარტების დომინანტურ წყაროს, როგორც საზოგადოებაში, ზოგადად, ასევე ცალკეულ სოციალურ ჯგუფებში.
ზოგიერთ სახელმწიფოში სპეციალური კულტურული და ისტორიული ტრადიციების მქონე სამართლებრივი სისტემის პრაქტიკა საშუალებას იძლევა, თუნდაც სასამართლო სისტემა გავრცელდეს საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებებზე. მაგრამ ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს მსოფლიოში სამართლებრივი ნორმების ფართოდ გამოყენებად.
იურიდიული ნორმების მახასიათებლები
ზოგიერთ შტატის იურიდიულ ნორმებს შესაძლოა განსხვავებული განხორციელება ჰქონდეს ჰეტეროგენულ სისტემებში. ამასთან, სტანდარტების სისტემა, მთლიანი ეროვნული მთლიანობით, ემორჩილება ერთ საკანონმდებლო ინიციატივას გლობალური მასშტაბით. მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში გამოიყენება რომან-გერმანული და ანგლოსაქსური სამართლებრივი ნორმების სისტემები.
პირველ ვარიანტში გამოიყენება სამართლებრივი რეგულირების კოდიფიცირებული წყაროები, რომლებიც ამომწურავი ფორმით განსაზღვრავენ რეგულირების სუბიექტებს ძალიან სპეციფიკური წესების ჩარჩოებში. ეს ეხება როგორც სამოქალაქო სამართალს შესაბამისი კოდექსების შესაბამისად, ასევე სისხლის სამართლის ყველა ნორმას. აშკარაა მთავრობის საპარლამენტო და აღმასრულებელი ხელისუფლების დომინირება. კანონების მიღების სისტემა გულისხმობს სრულიად სპეციფიკურ რეგულირებულ პროცედურას, რომლის დროსაც ტარდება აუცილებელი შეთანხმებები და დისკუსიები.
ინგლისურ-საქსური სამართლებრივი ნორმების მოდელი ემყარება სასამართლო პრეცედენტს. ამ შემთხვევაში, სასამართლო განხილვა შესაბამისი დადგენილებით შემოაქვს სასამართლო პრაქტიკაში ახალი სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც ექვემდებარება აღსრულებას კომპანიის მიერ. ამრიგად, ეს მოდელი, როგორც სამართლებრივი ნორმების წყარო, მიიღება ზუსტად სასამართლო გადაწყვეტილებებით. იგი გამოიყენება აშშ-ში, კანადასა და ინგლისში.
