თანამედროვე მეცნიერებაში არ არსებობს ზოგადად მიღებული განმარტება "სამართლის" ცნების შესახებ. იგი, ზნეობასა და ეთიკასთან ერთად, სოციალური ურთიერთობების ერთ-ერთი მარეგულირებელია. კანონის არსის, მისი საფუძვლებისა და წარმოშობის საკითხი მეცნიერებაში დღემდე არ ყოფილა გადაჭრილი.
სამართალი არის ნორმების ერთგვარი ერთობლიობა, რომელიც განსაზღვრავს ყველა ადამიანისთვის სავალდებულო წესებს, რომლებიც განსაზღვრავენ მათ ურთიერთობას.
კლასიკური მარქსისტულ-ლენინური იურისპრუდენციის თანახმად, კანონი არის ზოგადად სავალდებულო ქცევის წესების ერთობლიობა, რომელსაც ადგენს და სანქცირებს სახელმწიფო, რომლის განხორციელებასაც უზრუნველყოფს სახელმწიფო რეგულირების ზომები.
სამართლის თეორიაში იწოდება სამართლის სხვადასხვა ნიშნები, ავტორთა უმეტესობა განასხვავებს შემდეგს:
- ნორმატიულობა (კანონი ადგენს ქცევის გარკვეულ წესებს);
- ზოგადად სავალდებულო (ყველა საგნისთვის);
- სახელმწიფოს მხრიდან დებულება (სამართლებრივი ნორმების დაუცველობა იწვევს პასუხისმგებლობის დაწყებას);
- ობიექტური ხასიათი (უფლება ინდივიდუალური ნების მიუხედავად);
- ფორმალური გარკვეულობა (სამართლებრივი ნორმები გამოხატულია საკანონმდებლო აქტების სახით);
- იმპერსონალიზაცია (კანონის ნორმები მიმართულია შეუზღუდავი რაოდენობის სუბიექტების მიმართ);
- სამართლის ნორმების განმეორებითი მოქმედება (კანონის ნორმები გამეორებულია გამოყენებისთვის);
- თანმიმდევრულობა (კანონი შეთანხმებული, ურთიერთდაკავშირებული სტრუქტურაა).
ობიექტური სამართლის გამოხატვის ფორმებია: ნორმატიული სამართლებრივი აქტი, ნორმატიული ხელშეკრულება, სამართლებრივი ჩვეულება და სასამართლო პრეცედენტი.
ნორმატიული სამართლებრივი აქტი არის დოკუმენტი, რომელსაც იღებს უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანო კანონის უზენაესობის დამყარების, შეცვლის ან გაუქმების მიზნით.
ნორმატიული ხელშეკრულება არის შეთანხმება, რომელიც შეიცავს ქცევის წესებს, რომლებიც სავალდებულოა ყველასთვის (ანუ კანონის უზენაესობა).
იურიდიული ჩვეულება არის გარკვეული წესების ერთობლიობა, რომელიც განსაზღვრავს ქცევის მკაცრ ხაზს კონკრეტულ სიტუაციებში. სწორი ჩვეულების გაჩენის წინაპირობები არის სოციალური ურთიერთობების სტაბილურობა და განმეორებითი გამეორება, რაც იწვევს ქცევის გარკვეულ სტერეოტიპებს ინდივიდუალურ და მასობრივ ცნობიერებაში. ეს სტერეოტიპები კანონის წყარო ხდება.
სასამართლო პრეცედენტი არის სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელიც კანონიერ ძალაში შევიდა კონკრეტულ შემთხვევაში, რომელიც ადგენს, ცვლის ან აუქმებს იურიდიულ ნორმებს.
