უძველესი დროიდან ხდებოდა კანონის დაყოფა სახელმწიფოებად და კერძოებად. საჯარო სამართალი არეგულირებს ურთიერთობებს, რომელშიც ერთ-ერთი მხარე მაინც სახელმწიფოა. მოქალაქეებს შორის ურთიერთობა, განსაკუთრებით საწარმოო და სამომხმარებლო სფეროები, ქონებრივი ურთიერთობები მოითხოვს სამართლებრივ რეგულირებას
იურიდიული ურთიერთობა
საზოგადოებაში არსებობს მრავალი განსხვავებული ურთიერთობა: ეკონომიკური, პოლიტიკური, იურიდიული, კულტურული და ა.შ. სინამდვილეში, ადამიანის საზოგადოება თავისთავად წარმოადგენს ურთიერთობათა ერთობლიობას, ადამიანთა ურთიერთქმედების პროდუქტს. უფრო მეტიც, ურთიერთობის ყველა სახეობა და ფორმა, რომელიც წარმოიქმნება და ფუნქციონირებს საზოგადოებაში პიროვნებებსა და მათ ასოციაციებს შორის, (ბუნებაში არსებული ურთიერთობების საწინააღმდეგოდ) არის საზოგადოებრივი ან სოციალური.
იურიდიული ურთიერთობები არის სოციალური ურთიერთობები, რომლებიც რეგულირდება კანონის ნორმებით, რომელთა მონაწილეებს აქვთ შესაბამისი სუბიექტური უფლებები და იურიდიული ვალდებულებები.
ნიშნები:
- ერთი მხრივ, სამართლებრივი ურთიერთობები ყალიბდება სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე, ხოლო მეორე მხრივ, სამართლებრივი ურთიერთობების საშუალებით ხორციელდება სამართლებრივი ნორმების მოთხოვნები;
- იურიდიული ურთიერთობა ყოველთვის წარმოადგენს სპეციფიკურ ინდივიდუალურ კავშირს, რომლის სუბიექტები განისაზღვრება სახელწოდებით;
- მის ფარგლებში სუბიექტებს შორის კონკრეტული კავშირი გამოიხატება მათი სუბიექტური უფლებებით და იურიდიული ვალდებულებებით;
- როგორც წესი, სამართლებრივი ურთიერთობა არის მტკიცე ნებისყოფა. პიროვნება ნებაყოფლობით დგება იურიდიულ ურთიერთობაში. ამასთან, ზოგიერთ შემთხვევაში, სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება წარმოიშვას სუბიექტების ნების საწინააღმდეგოდ, მაგალითად, სხვა ადამიანისთვის ზიანის მიყენების შედეგად;
- იურიდიული ურთიერთობა ყოველთვის იწვევს იურიდიულად მნიშვნელოვან შედეგებს და, შესაბამისად, იგი დაცულია სახელმწიფოს მხრიდან დარღვევისგან.
სამართლებრივი ურთიერთობის სახეები
ინდუსტრიის საფუძველზე:
- კონსტიტუციურ,
- სამოქალაქო სამართალი,
- ადმინისტრაციული და იურიდიული და ა.შ.
შინაარსის ხასიათის მიხედვით:
- სუბიექტების ზოგადი მარეგულირებელი სამართლებრივი ურთიერთობები პირდაპირ კავშირშია კანონთან. ისინი წარმოიქმნება სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე, რომელთა ჰიპოთეზები არ შეიცავს იურიდიული ფაქტების მითითებებს. ამგვარი ნორმები ყველა ადრესატს უქმნის იმავე უფლებებსა და მოვალეობებს ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე (მაგალითად, მრავალი კონსტიტუციური ნორმა).
- მარეგულირებელ იურიდიულ ურთიერთობებს აცოცხლებს კანონის უზენაესობა და სამართლებრივი ფაქტები (მოვლენები და კანონიერი ქმედებები). ისინი ასევე შეიძლება წარმოიშვას ნორმატიული რეგულირების არარსებობის შემთხვევაში, მხარეთა შეთანხმების საფუძველზე.
- დამცავი სამართლებრივი ურთიერთობები ჩნდება დამცავი ნორმებისა და სამართალდარღვევების საფუძველზე. ისინი ასოცირდება დამცავი ნორმის სანქციით გათვალისწინებული სამართლებრივი პასუხისმგებლობის გაჩენასა და განხორციელებასთან.
მხარეთა გარკვეულობის ხარისხიდან გამომდინარე:
- ფარდობითი თვალსაზრისით, ორივე მხარე განისაზღვრება სპეციალურად (სახელით) (მყიდველი და გამყიდველი, მიმწოდებელი და მიმღები, მოსარჩელე და მოპასუხე მხარე).
- აბსოლუტური თვალსაზრისით, მხოლოდ უფლებამოსილი მხარეა დასახელებული, ხოლო სავალდებულო მხარეა ყველა და ყველას, ვისაც მოვალეობაა თავი შეიკავოს სუბიექტური უფლებების დარღვევისგან (ქონებრივი უფლებებით წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობები, საავტორო უფლებები).
სამართლებრივი ურთიერთობის ვალდებულების ხასიათიდან გამომდინარე:
- იურიდიული ურთიერთობის აქტიური ტიპის დროს, ერთი მხარის ვალდებულებაა შეასრულოს გარკვეული მოქმედებები, ხოლო მეორის უფლება მხოლოდ მოითხოვოს ამ ვალდებულების შესრულება.
- იურიდიული ურთიერთობის პასიური ტიპის დროს, მოვალეობაა თავი შეიკავონ იურიდიული ნორმებით აკრძალული ქმედებებისაგან.
მხარეთა გარკვეულობის ხარისხიდან გამომდინარე, სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება იყოს ნათესავი და აბსოლუტური. ფარდობითი თვალსაზრისით, ორივე მხარე განისაზღვრება სპეციალურად (სახელით) (მყიდველი და გამყიდველი, მიმწოდებელი და მიმღები, მოსარჩელე და მოპასუხე მხარე).აბსოლუტური თვალსაზრისით, მხოლოდ უფლებამოსილი მხარეა დასახელებული, ხოლო სავალდებულო მხარეა ნებისმიერი პირი, რომლის მოვალეობაა თავი შეიკავოს სუბიექტური უფლებების დარღვევისგან (ქონებრივი უფლებებით წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობები, საავტორო უფლებები)
ვალდებულებების ხასიათიდან გამომდინარე, სამართლებრივი ურთიერთობა იყოფა აქტიურ და პასიურ. იურიდიული ურთიერთობის აქტიური ტიპის დროს, ერთი მხარის ვალდებულებაა შეასრულოს გარკვეული მოქმედებები, ხოლო მეორის უფლება მხოლოდ მოითხოვოს ამ ვალდებულების შესრულება. იურიდიული ურთიერთობის პასიური ტიპის დროს, მოვალეობაა თავი შეიკავონ იურიდიული ნორმებით აკრძალული ქმედებებისაგან.
სამართლებრივი ურთიერთობის სტრუქტურა
სამართლებრივი ურთიერთობის სტრუქტურას ქმნიან სუბიექტები - სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეები (პირები, ორგანიზაციები); ობიექტები - ის მატერიალური და სულიერი სარგებელი, რომლის გულისთვისაც ადამიანები ერთმანეთთან იურიდიულ ურთიერთობაში დგანან შინაარსი - სუბიექტური უფლებები და სამართლებრივი ვალდებულებები, რომლებიც გამოხატავენ კავშირს იურიდიული ურთიერთობის სუბიექტებს შორის.
იურიდიული ურთიერთობის სუბიექტები არიან სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეები სუბიექტური უფლებებით და იურიდიული ვალდებულებებით. მათ სამართლის სუბიექტებს უწოდებენ.
იურიდიული ურთიერთობის სუბიექტები შეიძლება იყვნენ პირები, მათი ორგანიზაციები, სოციალური თემები. ყველა მათგანს აქვს იურიდიული პიროვნება. იურიდიული პიროვნება არის სამართლის ნორმებით გათვალისწინებული ქონება, რომ იყოს სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილე. ეს არის კანონის კონკრეტული სუბიექტის გარკვეული სამართლებრივი მდგომარეობა.
ფიზიკური ან ფიზიკური პირები წარმოადგენენ სამართლის საგნების ძირითად ნაწილს. ფიზიკურ პირებში შედიან მოქალაქეები, უცხოელები, მოქალაქეობის არმქონე პირები, ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირები. მოქალაქეთა იურიდიული პიროვნება არის რთული იურიდიული საკუთრება, რომელიც შედგება ქმედუნარიანობისა და ქმედუნარიანობის ორი ელემენტისგან.
იურიდიული ქმედუნარიანობა - პირის შესაძლებლობა (შესაძლებლობა) ჰქონდეს სუბიექტური უფლებები და იურიდიული ვალდებულებები, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონის ნორმებით.
ქმედუნარიანობა - პირის შესაძლებლობა და იურიდიული შესაძლებლობა შეიძინოს და გამოიყენოს კანონის ნორმებით გათვალისწინებული უფლებები და მოვალეობები. ქმედუნარიანობის სახეებია გარიგების შესაძლებლობა, ე.ი. შესაძლებლობა (შესაძლებლობა) პირადად, თავიანთი ქმედებებით, განახორციელონ სამოქალაქო გარიგებები და დანაშაულის ჩადენა - კანონის ნორმებით გათვალისწინებული ჩადენილი დანაშაულისათვის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის აღების შესაძლებლობა.
მოქალაქეთა იურიდიული შესაძლებლობები და შესაძლებლობები, როგორც წესი, იგივეა. ამასთან, რიგ შემთხვევებში, კანონით ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით, პირი შეზღუდულია ქმედუნარიანობით. ასე რომ, სამოქალაქო სამართლის თანახმად, 6 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნები სრულიად ქმედუუნაროები არიან, 6-დან 14 წლამდე ასაკის მცირეწლოვანი ბავშვები და 14-დან 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნები ქმედუნარიანობის შეზღუდულია (რუსეთის ფედერაცია).
16 წლის ასაკს მიღწეული არასრულწლოვანი შეიძლება გამოცხადდეს სრულფასოვნად, თუ იგი მუშაობს შრომითი ხელშეკრულებით, ხელშეკრულების ჩათვლით, ან მისი მშობლების, მშვილებლის ან მეურვის თანხმობით, ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას (მუხლი 27 რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსი). არასრულწლოვნის სრულად ქმედუუნაროდ გამოცხადებას ემანსიპაცია ეწოდება და ხდება მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს გადაწყვეტილებით - ორივე მშობლის, მშვილებლის ან მეურვის თანხმობით, ხოლო ასეთი თანხმობის არარსებობის შემთხვევაში - სასამართლოს გადაწყვეტილებით.
სასამართლო ცნობს ქმედუუნარო მოქალაქეებს, რომლებსაც ფსიქიკური აშლილობის გამო არ ესმით მათი მოქმედების მნიშვნელობა ან აკონტროლებენ მათ (რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსის 29-ე მუხლი). კანონი ასევე ითვალისწინებს მოქალაქეთა ქმედუნარიანობის შეზღუდვის შესაძლებლობას, რომლებიც ალკოჰოლს ან ნარკოტიკებს ბოროტად იყენებენ (რუსეთის ფედერაციის სამოქალაქო კოდექსის 30-ე მუხლი). შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირს შეუძლია გარიგება (გარდა მცირე საოჯახო გარიგებისა) ქონების განკარგვისთვის მხოლოდ რწმუნებულის თანხმობით.
უცხო ქვეყნის მოქალაქეები და მოქალაქეობის არმქონე პირები შეიძლება იყვნენ შრომითი, სამოქალაქო, საპროცესო და სხვა სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტები, მაგრამ მათ არ აქვთ ხმის მიცემის უფლება, არ ექვემდებარებიან სამხედრო სამსახურს,რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის ზოგიერთი მუხლი (მაგალითად, ღალატის შესახებ) და ა.შ.
სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტები
ინდივიდუალური (ინდივიდუალური):
- მოქალაქეები;
- ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირები;
- მოქალაქეობის არმქონე პირები;
- უცხოელები;
კოლექტიური (იურიდიული პირები):
- თვით სახელმწიფო;
- სახელმწიფო ორგანოები და დაწესებულებები;
- საზოგადოებრივი გაერთიანებები;
- ადმინისტრაციული და ტერიტორიული ერთეულები;
- ფედერაციის სუბიექტები;
- საარჩევნო ოლქები;
- რელიგიური ორგანიზაციები;
- სამრეწველო საწარმოები;
- უცხოური ფირმები;
- სპეციალური პირები (იურიდიული პირები).
