რუსეთის ფედერაციის სასამართლო სისტემა ემყარება უდანაშაულობის პრეზუმფციას - პირის უფლება ითვლება უდანაშაულოდ, სანამ არ დამტკიცდება სხვა რამ. მაგრამ ყველა ბრალდებულმა არ იცის როგორ გამოიყენოს ეს უფლება.
უდანაშაულობის პრეზუმფციის ძირითადი პრინციპი ჯერ კიდევ III საუკუნეში, რომაელმა ერთ-ერთმა იურისტმა ჩამოაყალიბა და ასე ჟღერდა: "ვინც ამტკიცებს და არა ის, ვინც უარყოფს, ვალდებულია დაამტკიცოს". ანუ, ბრალდებული არ შეიძლება ჩაითვალოს დამნაშავედ, სანამ ბრალდების მხარე არ წარადგენს ამის მტკიცებულებას და მოსამართლე არ გამოაქვს გამამტყუნებელი განაჩენი. უდანაშაულობის პრეზუმფცია იძლევა უფლებას განიხილოს საქმე გარკვეული წესრიგით და მხოლოდ სასამართლოში, ეს გამორიცხავს ლინჩს, წარმოადგენს კანონის შესაბამისობის საფუძველს - მტკიცებულებათა შეგროვებას და დანაშაულის დადასტურებას ფაქტებით.
უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონცეფციის არსი
ამ კონცეფციის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ნებისმიერი მოქალაქე, რომელსაც ბრალად ედება წესრიგის დარღვევა ან დანაშაული, არ არის ვალდებული დაამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა და უდანაშაულობა. ამას უპირველეს ყოვლისა მიუთითებს ადამიანის უფლებათა დამცველი (იურისტი) და ასე განიმარტება ეს კონცეფცია ყველაზე გავრცელებულ ინტერნეტ დირექტორიაში „ვიკიპედია“და კანონმდებლობა.
უდანაშაულობის პრეზუმფციის საფუძველზე განისაზღვრება გამოძიებისა და გამოძიების ეტაპები და პირს, ვინც სავარაუდოდ ჩაიდინა ესა თუ ის ქმედება, ეწოდება:
- ეჭვმიტანილები - იმ ეტაპზე, როდესაც ხდება შემოწმების მოქმედებები,
- ბრალდებული - როდესაც საგამოძიებო ორგანოები ამტკიცებენ თავიანთ არგუმენტებს დამნაშავეობის მტკიცებულებით,
- დამნაშავე - სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების (განაჩენის) საფუძველზე.
უდანაშაულობის პრეზუმფციის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ თუ საქმეში არსებობს ნიუანსები, ეჭვები, შემამსუბუქებელი გარემოებები, რომელთა ინტერპრეტაცია შესაძლებელია ეჭვმიტანილის ან ბრალდებული მოქალაქის სასარგებლოდ, ისინი განიმარტება მის სასარგებლოდ, მაგრამ არა სხვაგვარად. გარემოებების გარკვევა და წარდგენა შესაძლებელია გამოძიებაში ან სასამართლოში ნებისმიერ ეტაპზე, განაჩენის გამოტანისა და გამოცხადების შემდეგაც.
იგივე კონცეფცია განსაზღვრავს ნებაყოფლობით ჩვენების უფლებას, უნარს არ მისცეს საკუთარი თავის ჩვენება, იცავს დაკითხვის დროს ფიზიკურ და მორალურ ძალადობას.
უდანაშაულოდ ცნობის უფლების განხორციელება
სასამართლო და საგამოძიებო სისტემების მიერ ამ პრინციპის განხორციელება არის უდანაშაულო მოქალაქეების ნასამართლობისა და სასჯელის გამორიცხვა. საჭიროა უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რათა თითოეულმა მოქალაქემ გამოიყენოს დაცვის უფლება, უფრო მეტიც, საგამოძიებო ორგანოების წარმომადგენლების უკანონო ქმედებებისგან. ჩვენი ქვეყნისა და მსოფლიო დონის კანონმდებლობის შესაბამის თავებში ნათლად არის აღწერილი უდანაშაულობის პრეზუმფციის დებულებები:
- უდანაშაულო პირის მიმართ არ შეიძლება დევნა,
- ბრალდებულს შეიძლება ეწოდოს მხოლოდ ის, ვის მიმართაც საკმარისი მტკიცებულებებია მოწოდებული,
- სისხლის სამართლის საქმეში გათვალისწინებული უნდა იყოს როგორც გასამართლებელი, ასევე ბრალის შემსრულებელი გარემოებები,
- მოპასუხეს აქვს უფლება გაჩუმდეს, არ ცილისწამოს საკუთარი თავი და არ გაამართლოს,
- ნებისმიერი ჩვენება უნდა მიეცეს ნებაყოფლობით, მორალური და ფიზიკური ზემოქმედების გარეშე,
- ბრალდებულის მიერ დანაშაულის აღიარება არ წარმოადგენს განაჩენის შეფარდების საფუძველს, რადგან მას უნდა დაემყაროს მტკიცებულებები.
სასამართლოს მიერ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოცხადების შემდეგაც, მოქალაქეს აქვს უფლება გაასაჩივროს იგი, წარადგინოს საქმეში ახალი ფაქტები ან მიმართოს მათ, რომლებიც არ იქნა გათვალისწინებული პირველი ინსტანციის სასამართლოში - ეს შესაძლებლობა ასევე შედის უდანაშაულობის პრეზუმფციის განხორციელება. გამომძიებლებს და მოსამართლეებს არ აქვთ უფლება უარი თქვან უდანაშაულობის პრეზუმფციის გამოყენების უფლებით.
ეჭვმიტანილისა და ბრალდებულისთვის უდანაშაულობის პრეზუმფციის ღირებულება
უდანაშაულობის პრეზუმფცია არის ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის და იმ მოქალაქის უფლებების დაცვის გარანტიაც, რომელიც სასამართლომ აღიარა დამნაშავედ.საგამოძიებო და სასამართლო სისტემები არ არის სრულყოფილი და ნებისმიერ ეტაპზე შეიძლება დაშვდეს შეცდომა, რის შედეგადაც უდანაშაულო ადამიანი გაასამართლებს.
თითოეულმა მოქალაქემ უნდა იცოდეს უდანაშაულობის პრეზუმფციის ცნება და მნიშვნელობა. საბაზისო ცოდნის არარსებობამ შეიძლება გამოიწვიოს ის ფაქტი, რომ მას ბრალი ედება რაიმე უკანონო ქმედებაში. თუ პოლიციის ან საგამოძიებო ორგანოების წარმომადგენლებმა დააკავეს და დაადანაშაულეს დანაშაული, თუნდაც ყველაზე მცირე, მათ არ აქვთ უფლება
- დააპატიმრეს ეჭვმიტანილი ორდერის გარეშე,
- ჩაატაროს პირადი ჩხრეკა უინტერესო პირების (მოწმეების დამოწმების) გარეშე.
- მოახდინოს ფიზიკური ან გონებრივი გავლენა (ცემა და დაშინება),
- თავისუფლების აღკვეთას პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების არსებობის შემთხვევაში,
- შეზღუდოს დაკავებულის შესაძლებლობა დაუკავშირდეს ნათესავებს ან ადვოკატს,
- ართმევს უდანაშაულობის მტკიცებულებების შეგროვების უფლებას,
- ხელს უშლის ბრალდებულის დაცვის ადვოკატის საქმიანობას,
- დამალეთ საპატიო ფაქტები და ხელოვნურად შექმნათ ბრალდებები.
თუ ზემოთ ჩამოთვლილი დარღვევებიდან ერთი მაინც ჩაიდინა მოქალაქის მიმართ, სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას, მოსამართლემ ეს ფაქტი უნდა განმარტოს ბრალდებულის სასარგებლოდ, ხოლო საქმე უნდა გაიგზავნოს შემდგომი გამოძიებისთვის. იმ პირთა მიმართ, რომლებმაც ჩაიდინეს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა, საჭიროა ოფიციალური გამოძიება, რათა დადგინდეს მათი შესაბამისობა თანამდებობის დასაკავებლად და პროფესიული შესაბამისობა.
უდანაშაულობის პრეზუმფციის საკანონმდებლო საფუძველი
უდანაშაულობის პრეზუმფცია აღწერილია როგორც კონსტიტუციაში, ასევე რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსში, ვინაიდან იგი გათვალისწინებული უნდა იყოს და გამოყენებული იქნას კანონის ნებისმიერი დარღვევის განხილვისას, მათ შორის ადმინისტრაციული.
რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში უდანაშაულობის პრეზუმფცია რეგულირდება მე -14 მუხლით. ამ მუხლის თანახმად, პასუხისმგებლობა ბრალდებულის ბრალეულობის დამტკიცებასა და გამამართლებელი ფაქტების უარყოფაზე ეკისრება პროკურორს - პროკურორს. სასამართლოს არ აქვს უფლება მოიტანოს არც გამამართლებელი და არც ბრალმდებელი ფაქტები, მას მხოლოდ კანონის შესაბამისად შეუძლია გაანალიზოს და განმარტოს.
რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუციაში უდანაშაულობის პრეზუმფცია რეგულირდება 49-ე მუხლით. მისი შინაარსით ეს არის მოქალაქის უფლებების დაცვის ყველაზე სრულყოფილი და მკაფიო ფორმულირება დაუსაბუთებელი ბრალდებებისა და სასამართლო ორგანოს უკანონო გადაწყვეტილებებისგან. ის შეიძლება გამოყენებულ იქნას სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციული საქმეების განხილვაში, როგორც სამართალწარმოების კონსტიტუციური პრინციპი.
უდანაშაულობის პრეზუმფცია არის ინდივიდუალური უფლების გამოყენების შესაძლებლობა, როდესაც განიხილავს დარღვევებს ნებისმიერ სფეროში, მათ შორის შრომითი, სოციალური, საარჩევნო, საბინაო და პირადი უფლებები. სანამ დანაშაულის მტკიცებულებათა სათანადო საფუძველი არ შეიკრიბება, სასამართლოს ვერავინ უწოდებს ბრალდებულს კრიმინალს. მე -14 ან 49-ე მუხლების უგულებელყოფა ასევე ისჯება კანონით.
როგორ უნდა გავიგოთ, რომ დარღვეულია უდანაშაულობის პრეზუმფციის უფლება
სამწუხაროდ, სამართალწარმოების ყველა ეტაპზე არსებობს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევის საკმარისი მაგალითები. ბრალდებული ვალდებულია ყურადღებით დააკვირდეს სასამართლოში გამოძიებისა და წარმოების მიმდინარეობას, თუნდაც მან ჩაიდინა დანაშაული ან დანაშაული. მისი კონსტიტუციური უფლების შეუსრულებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს უფრო ხანგრძლივი სასჯელის შეფარდება.
დაპატიმრების შემდეგ დაუყოვნებლივ უნდა განემარტოს მოქალაქეს, თუ რატომ არის ეჭვი ზუსტად მასში ამა თუ იმ საქმის ჩადენაში, ცხადდება ფაქტები, რამაც გამოიწვია ასეთი დასკვნები გარდა ამისა, ისინი ვალდებულნი არიან ოფიციალურად წარუდგინონ მას ბრალი და შექმნან შესაძლებლობა დაუკავშირდნენ ადვოკატს ან ნათესავებს.
წინასასამართლო წარმოების პროცესში, არავითარ შემთხვევაში არ უნდა განხორციელდეს ზეწოლა ეჭვმიტანილზე, მოწმეებზე ან მათზე, ვინც აგროვებენ ბრალდებებს და იცავს მოქალაქეს. გამომძიებელი ვალდებულია გაითვალისწინოს და აღრიცხოს საქმეში მტკიცებულებები, რომლებიც ამართლებს ეჭვმიტანილს.საქმე სასამართლოში მხოლოდ მას შემდეგ მიიღება, რაც დანაშაულის ან უდანაშაულობის ყველა მტკიცებულება იქნა შეგროვებული.
სტატიაში უდანაშაულობის პრეზუმფციის შესახებ ნათლად ჩანს, რომ მოსამართლეს და პროკურორს არ შეუძლიათ იფიქრონ. სამართალწარმოების ასეთი ჩატარება არის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა და ამის საფუძველზე ზემდგომმა ორგანომ შეიძლება გააუქმოს სასჯელი.
საგამოძიებო ორგანოს წარმომადგენლის ნეგატიური დამოკიდებულებაც კი ეჭვმიტანილის მიმართ შეიძლება ჩაითვალოს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევად. დანაშაულისადმი უსაფუძვლო ნდობა არის მორალური ზეწოლა გამოძიებულ პირზე ან საქმის მოწმეებზე. ამ გარემოებას შეუძლია გამოიყენოს ადვოკატი სასამართლო სხდომაზე, როდესაც იგი იცავს თავის კლიენტს, და განმარტავს მოსამართლე ბრალდებულის სასარგებლოდ.
კანონის არცოდნა არა მხოლოდ არ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობას ჩადენილი ქმედებებისათვის, არამედ შეიძლება გამოიწვიოს უკანონო დაპატიმრება და მსჯავრდება. თითოეულმა მოქალაქემ უნდა იცოდეს უდანაშაულობის პრეზუმფციის შესახებ. უფლება დამნაშავედ არ ჩათვალონ, ხელს უშლის ბრალდებას იმაში, რაც ადამიანს არ ჩაუდენია.
