დიდი ხნის განმავლობაში რუსეთის პროკურატურა კამბოჯელი კოლეგებისგან ითხოვდა მძიმე დანაშაულში ბრალდებულ ბიზნესმენ სერგეი პოლონსკის ექსტრადიციას. შედეგად, კამბოჯის ხელისუფლებამ იგი დააკავა, განიხილა მოსკოვის თხოვნა და შემდეგ გაათავისუფლა გირაოთი, უარყო იძულებითი დაბრუნება. მრავალი ქვეყანა აკეთებს იმათ სიას, ვისაც ჯერ არ მოუწერია ხელი ექსტრადიციის ხელშეკრულებას რუსეთთან.
რა არის ექსტრადიცია
ექსტრადიცია (ლათინური სიტყვებიდან ex -”გარეთ, გარედან” და traditio -”გადაცემა”) ნიშნავს იმ მოქალაქეების დაპატიმრებას და იძულებით დაბრუნებას, რომლებმაც სამშობლოში ჩაიდინეს რაიმე დანაშაული და გაიქცნენ საზღვარგარეთ. იგი ასევე ვრცელდება ეჭვმიტანილებსა და თავისუფლების აღკვეთის მსჯავრდებულებზე, რაც ერთ – ერთი ფორმაა, რომელსაც სახელმწიფოები იყენებენ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ექსტრადიციის ყველა შემთხვევა ხდება არა მხოლოდ პროკურატურის, სასამართლოს, პოლიციისა და სხვა სამართალდამცავი ორგანოების, არამედ ინტერპოლის ეროვნული ბიუროს მონაწილეობით.
ექსტრადიცია სავალდებულოა?
სიტყვებით, თითქმის ყველა სახელმწიფო აქტიურად ებრძვის დანაშაულს. სინამდვილეში, საქმე ასე მშვიდად არ მიმდინარეობს, ვინაიდან ექსტრადიციის მთავარი პირობაა ოფიციალური ხელშეკრულება. მისი არარსებობა, როგორც, ვთქვათ, რუსეთსა და შეერთებულ შტატებში, საფუძველი ხდება კრიმინალის სამშობლოში ექსტრადირებაზე უარის თქმის.
საერთაშორისო სამართლის ექსპერტები ხაზს უსვამენ, რომ ხელშეკრულების ხელმოწერა სულაც არ არის ვალდებულება, არამედ უფლება. ბევრმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს გადაწყვეტილებაზე. მაგალითად, პრეზიდენტებს შორის ცუდი ურთიერთობა. ამიტომ არ არსებობს ქვეყნების სრული სია, საიდანაც საერთოდ არ ხდება ექსტრადიცია. ამასთან, ცნობილია, რომ თითქმის ყველა, მათ შორის რუსეთი, კონსტიტუციურად კრძალავს მხოლოდ საკუთარი მოქალაქეების ექსტრადიციას, ისინი გაასამართლეს სახლში.
ბევრს, ალბათ, ახსოვს 1970 წელს მამა-შვილის ბრაზინსკასის მიერ საბჭოთა თვითმფრინავის წართმევისა და თურქეთში გატაცების ტრაგიკული ისტორია. მაშინ საბჭოთა მთავრობა დაჟინებით და განმეორებით ითხოვდა გამტაცებლების და მკვლელების ექსტრადირებას, მაგრამ ყოველ ჯერზე უარი მიიღეს მხოლოდ შეთანხმების არარსებობის გამო.
დღეისათვის რუსეთმა ხელი მოაწერა 65 ხელშეკრულებას იმ ქვეყნებთან, რომლებიც ასევე ინტერპოლის სისტემის წევრები არიან. ამავდროულად, რუსებს ჯერ კიდევ არ შეეძლოთ შეთანხმება ამ საერთაშორისო სისტემის კიდევ 123 წარმომადგენელთან. "რეფუსენიკებს" შორის, კერძოდ, არის აშშ, დიდი ბრიტანეთი, ვენესუელა, ბელორუსია, უკრაინა, ჩინეთი, შვედეთი, ისრაელი, იაპონია, პოლონეთი და სხვები. ანუ, თეორიულად, ასზე მეტმა ქვეყანამ შეიძლება უგულებელყოს რუსეთის ხელისუფლების მოთხოვნები გაქცეული კრიმინალების ექსტრადიციის შესახებ, ხშირად ამას აკეთებენ. ამასთან, ისევე როგორც პირიქით.
ხელშეკრულება საწყობშია
ზოგჯერ ხდება ისე, რომ ექსტრადიცია ხდება ხელშეკრულების მიღმა. ცნობილია შემთხვევა, როდესაც ისრაელს სურდა შუმშუმ შუბაევის ექსტრადიცია რუსეთში, რომელსაც ისინი კისლოვოდსკში სასტიკი მკვლელობის ჩადენისთვის ეძებდნენ. მაგრამ მან ეს ჟესტი მხოლოდ მას შემდეგ მიიღო, რაც სასამართლო პროცესის შემდეგ შუბაევი ისრაელის ციხეში დაუბრუნა. სხვათა შორის, ისრაელებმა ბოსნია და ჰერცეგოვინას გადასცეს ყოფილი სერბი ჯარისკაცი ალექსანდრე ცვეტკოვიჩი, რომელსაც სამოქალაქო ომის დროს ხოცვა-ჟლეტებში ადანაშაულებდნენ.
რა თქმა უნდა, მედალს სხვა მხარეც აქვს; ექსტრადიციაზე უარი ითქვა მოქმედი ხელშეკრულების შემთხვევაშიც კი. შეიძლება საფუძველი იყოს დანაშაულის მტკიცებულების არასაკმარისი საფუძველი; თხოვნის პოლიტიკური და არა კრიმინალური საფუძველი; პირის პოლიტიკური თავშესაფრის უზრუნველყოფა; ციხეებში ბოროტად გამოყენება; წამების არსებობა და სიკვდილით დასჯა.
იაპონია კიდევ უფრო შორს წავიდა, რადგან თხოვნების უგულებელყოფა შეეძლო მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ ისინი მზადდება მათკენ გაქცეული ეთნიკური იაპონელებისათვის. ეს ზუსტად ის მოხდა, როდესაც პერუმ სცადა ტოკიოდან მისი ქვეყნის ყოფილი პრეზიდენტის, ალბერტო ფუჯიმორის ექსტრადიცია.
Აღთქმული მიწა
მრავალი კრიმინალი, განსაკუთრებით მდიდარი, ყოველთვის არ იმალება ინგლისში, შვედეთში ან ისრაელში, რომლებიც არ გადასცემენ მათ სამშობლოში ან გადასცემენ მათ, მაგრამ დიდი გაჭირვებით. ხშირად თავშესაფრისთვის ისინი ირჩევენ ეგრეთ წოდებულ ოფშორულ ზონებს ან ეკონომიკურად განუვითარებელ და შესაბამისად განსაკუთრებით სტუმართმოყვარე ქვეყნებს აზიასა და ცენტრალურ ამერიკაში. ეს უკანასკნელი, კერძოდ, მოიცავს როგორც უკვე ხსენებულ კამბოჯას, ასევე ბელიზს, გაიანას, ნიკარაგუას, ტრინიდადსა და ტობაგოს, ტერქსისა და კაიკოსის კუნძულებს და ა.შ. მათი რესურსებით ღარიბი ეკონომიკა მკაცრად არის დაინტერესებული უცხოური კაპიტალის შემოდინებით. მაშინაც კი, თუ მას აქვს კრიმინალური კვალი.
